ෂැම්පූ වල ඉතිහාසය දෙස බලන විට එයට ඉතා දිගු ඉතිහාසයක් ඇති බව පෙනී යයි. පුදුමයට කරුණක් නම් "ෂැම්පූ" යන වචනය බටහිර ලෝකයට හඳුන්වා දී ඇත්තේ ඉන්දියාව හරහා වීමයි. මෙය සංස්කෘත භාෂාවේ එන "චාපෝ" (Chapo) යන වචනයෙන් බිදී ආවක් බව පැවසේ. එහි අර්ථය වන්නේ සම්බාහනය කිරීම හෝ පිරිමැදීම යන්නයි. අතීත ඉන්දියානුවන් සබන් ගෙඩි (Soap berries) වැනි ස්වාභාවික ද්රව්ය තම්බා ලබාගන්නා සාරය භාවිතා කරමින් හිස සම්බාහනය කිරීමේ පුරුද්දක් පවත්වාගෙන ගොස් ඇත. ඉන්දියාවට පැමිණි යටත් විජිත පාලකයින් සහ වෙළෙන්දන් මෙම ක්රියාවලිය දැක එය යුරෝපයට රැගෙන ගොස් ඇති අතර, කාලයත් සමඟ එය "ෂැම්පූ" නමින් ප්රචලිත වී තිබේ. එනම් අප අද භාවිතා කරන මෙම නිෂ්පාදනයේ මූලාරම්භය ඇත්තේ පෙරදිග සංස්කෘතිය තුළ සහ ස්වාභාවික ශාකසාර භාවිතය තුළ බව පැහැදිලිය.
කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන වෙළඳපොලේ ඇති ෂැම්පූ බෝතලයක් දෙස බැලූ විට එහි අඩංගු ද්රව්ය අතීතයේ භාවිතා කළ ස්වාභාවික සාරයන්ට වඩා හාත්පසින්ම වෙනස්ය. නූතන ෂැම්පූ නිෂ්පාදනය පදනම් වී ඇත්තේ සංකීර්ණ රසායනික විද්යාවක් මතය. මෙහි මූලිකම සංරචකය වන්නේ ඩිටර්ජන්ට් (Detergent) හෙවත් පිරිසිදුකාරක ද්රව්යයි. ජලයේ පෘෂ්ඨික ආතතිය බිඳ හෙලමින්, හිසකෙස්වල රැඳී ඇති තෙල්, කුණු සහ මැරුණු සමේ කොටස් ඉවත් කිරීම මෙමගින් සිදුවේ. නමුත් ෂැම්පූ නිෂ්පාදකයින් හුදෙක් පිරිසිදු කිරීමෙන් පමණක් සෑහීමකට පත් නොවේ. පාරිභෝගිකයාට තමන් භාවිතා කරන්නේ ඉතා උසස් තත්ත්වයේ නිෂ්පාදනයක් යැයි හැඟීමක් ඇති කිරීමට ඔවුහු විවිධ උපක්රම භාවිතා කරති. උදාහරණයක් ලෙස, ෂැම්පූ යෙදූ විට විශාල පෙන ප්රමාණයක් ඇති කිරීම සඳහා "ෆෝමින් ඒජන්ට්ස්" (Foaming agents) නම් රසායනික ද්රව්ය එකතු කරනු ලැබේ. සත්ය වශයෙන්ම හිසකෙස් පිරිසිදු වීමට මෙම පෙණ දැමීම අත්යවශ්ය නොවන නමුත්, පෙණ නොදමන ෂැම්පූ එකක් භාවිතා කිරීමට පාරිභෝගිකයින් අකමැති වීම මීට හේතුවයි.
ෂැම්පූ භාවිතයෙන් පසු බොහෝ දෙනා කන්ඩිෂනර් භාවිතා කිරීමට ද පුරුදුව සිටිති. මෙය ද සිත්ගන්නාසුලු රසායනික ක්රියාවලියකි. ෂැම්පූ මගින් හිසකෙස් වල ඇති ස්වාභාවික තෙල් ඉවත් කරන බැවින් හිසකෙස් වියළි ස්වභාවයක් ගනී. මෙය පාලනය කිරීම සඳහා කන්ඩිෂනර් භාවිතා කරයි. විද්යාත්මකව බැලූ විට හිසකෙස් සතුව ඍණ විද්යුත් ආරෝපණයක් පවතී. කන්ඩිෂනර් නිෂ්පාදනය කර ඇත්තේ ධන ආරෝපිත අංශු අඩංගු වන පරිදිය. මෙම ධන සහ ඍණ ආකර්ෂණය නිසා කන්ඩිෂනර් හිසකෙස් මත රැඳී, හානි වූ ස්ථාන ආවරණය කරමින් හිසකෙස් වලට සිනිඳු බවක් ලබා දෙයි. සරලව කියතොත්, ෂැම්පූ මගින් ඇති කරන ගැටලුව විසඳීම සඳහා කන්ඩිෂනර් නැමැති තවත් රසායනික ද්රව්යයක් භාවිතා කිරීමට අපට සිදුවී ඇත.
මෙම රසායනික ද්රව්ය භාවිතය සහ පරිසරයට සිදුවන හානිය (ප්ලාස්ටික් අංශු ජලයට මුදා හැරීම වැනි) හේතුවෙන් ලොව පුරා "No Poo" හෙවත් ෂැම්පූ භාවිතයෙන් තොර වීමේ ප්රවණතාවක් වර්ධනය වෙමින් පවතී. මෙම ක්රමවේදය අනුගමනය කරන පුද්ගලයින් වාණිජ ෂැම්පූ හෝ සබන් භාවිතයෙන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් වී, ජලය පමණක් භාවිතා කරමින් හෝ ඉතා ස්වාභාවික ද්රව්ය පමණක් භාවිතා කරමින් හිසකෙස් පිරිසිදු කරති. ඔවුහු පවසන ආකාරයට, ෂැම්පූ භාවිතය නැවැත්වූ මුල් සති කිහිපය තුළ හිසකෙස් ඉතා තෙල් සහිත ස්වභාවයක් ගනී. ඊට හේතුව වන්නේ ෂැම්පූ මගින් නිරන්තරයෙන් ඉවත් කරන තෙල් ප්රතිශක්තිය ලබා ගැනීම සඳහා හිස් කබලේ ඇති ග්රන්ථි මගින් වැඩිපුර "සීබම්" (Sebum) හෙවත් තෙල් නිපදවීමට පුරුදු වී සිටීමයි. නමුත් ෂැම්පූ භාවිතය නැවැත්වූ විට, කාලයත් සමඟ මෙම ග්රන්ථි ක්රියාකාරිත්වය සමතුලිත වී, ස්වාභාවික ලෙස තෙල් නිෂ්පාදනය පාලනය වන බවත්, ඉන්පසු හිසකෙස් සෞඛ්ය සම්පන්න සහ පිරිසිදු පෙනුමක් ගන්නා බවත් ඔවුන්ගේ අත්දැකීමයි.
වෛද්ය විද්යාත්මක දෘෂ්ටි කෝණයෙන් බලන කල, ඩොක්ටර් නෝමන් ස්වන් වැනි වෛද්යවරුන් පෙන්වා දෙන්නේ ඔබට හිස්හොරි (Dandruff) හෝ සොරායිසිස් (Psoriasis) වැනි විශේෂිත චර්ම රෝග තත්ත්වයක් නොමැති නම්, දිනපතා හෝ නිතර නිතර ෂැම්පූ භාවිතා කිරීම අනිවාර්ය නොවන බවයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, අපගේ මුතුන් මිත්තන් සියවස් ගණනාවක් පුරා ජීවත් වූයේ මෙම වාණිජ නිෂ්පාදන කිසිවක් නොමැතිවය. නිරෝගී හිස් කබලක් ඇති පුද්ගලයෙකුට ෂැම්පූ භාවිතය සීමා කිරීමෙන් හෝ නැවැත්වීමෙන් සෞඛ්යමය හානියක් සිදුවන බවට විද්යාත්මක සාක්ෂි නොමැත. සමහර විට අප සිතනවාට වඩා අඩුවෙන් හිසකෙස් සේදීම හිස් කබලේ ස්වාභාවික තෙල් සමතුලිතතාවය රැක ගැනීමට උපකාරී විය හැක.
අවසාන වශයෙන් කිව හැක්කේ, ෂැම්පූ යනු අපගේ ජීවිතයට අත්යවශ්ය අංගයකට වඩා එය සමාජීය පුරුද්දක් සහ මානසික අවශ්යතාවයක් බවට පත්ව ඇති බවයි. පෙණ පිරුණු, සුවඳ හමන ෂැම්පූ ස්වල්පයක් භාවිතා කිරීමෙන් ලැබෙන පිරිසිදු සහ සැහැල්ලු හැඟීමට බොහෝ දෙනා ඇබ්බැහි වී සිටිති. කෙසේ වෙතත්, වෙළඳ දැන්වීම් මගින් පෙන්වන ආකාරයේ "ආශ්චර්යමත්" ප්රතිඵල ලබා ගැනීමට වඩා, තම හිස් කබලේ ස්වභාවය හඳුනාගෙන, අවශ්ය නම් චර්ම රෝග විශේෂඥයෙකුගේ උපදෙස් මත සුදුසු පිරිසිදු කිරීමේ ක්රමවේදයක් තෝරා ගැනීම වඩාත් නුවණට හුරුය. ඔබ කැමති නම් ෂැම්පූ භාවිතය දිගටම කරගෙන යා හැකි අතර, පරිසරය සහ රසායනික ද්රව්ය ගැන සැලකිලිමත් වන්නේ නම් ෂැම්පූ භාවිතය අවම කිරීමට හෝ විකල්ප ක්රම අත්හදා බැලීමට ද බාධාවක් නැත. වැදගත්ම දෙය වන්නේ වෙළඳ ප්රචාරණ වලට නොරැවී බුද්ධිමත්ව තම සෞඛ්ය පුරුදු තෝරා ගැනීමයි.
(ABC Science ඇසුරිනි)
